Scenariusz programu na szkolne spotkanie opłatkowe, może być wykorzystany na różne okazje związane ze świętami Bożego Narodzenia.
Autor: Ewa Kantorska Miejskie Gimnazjum im. Ignacego Jana Paderewskiego w Chodzieży
Grupa uczniów biorących udział w programie siedzi przy długim stole nakrytym białym obrusem, ozdobionym sianem, jabłkami i orzechami. Gdzieniegdzie palą się małe świeczki. Scena ta ma sugerować spotkanie przyjaciół przy świątecznym wiejskim stole. Osoby recytujące wiersze wstają podczas występu, zespół wokalny i wokalistki siedzą śpiewając kolędy, podobnie, jak narrator- gospodarz.
Rec.1 ...o nocy! Święta nocy!
płonąca rajem czarodziejskich bajek,
cudem rozjarzeń i tęczą rozzłoceń-
jak śnieg cichutka, biała jak opłatek,
którym się dzielisz z całym,
z całym światem-
O nocy, pod gwiazd milczeniem dalekim,
wśród której Bóg się pobratał z człowiekiem!
Józef A. Gałuszka-Noc wigilijna
Solowe wykonanie kolędy Zima w Betlejem Zbigniewa Preisnera do słów
Agaty Miklaszewskiej.
Gospodarz (czyta) : Z księgi tradycji i przesądów szkolnych
Nie ma chyba drugiego takiego kraju na świecie, gdzie by Wigilie Bożego Narodzenia obchodzono tak uroczyście jak u nas. Nigdzie też z dniem tym, a zwłaszcza z wigilijną nocą, nie wiązano tylu wierzeń i proroctw, nigdzie nie było tak ogromnego bogactwa świątecznych tradycji. Choć rodowód tych tradycji jest chrześcijański, w wielu zachowały się ślady wcześniejszych obrzędów. W polskiej Wigilii oba wątki, pogański i chrześcijański, splotły się w barwną całość. Uczta wigilijna miała wszystkich łączyć razem – żywych ze zmarłymi, rodziców z dziećmi gospodarzy ze służbą, miała też godzić człowieka z przyrodą i żywiołami natury. Do końca wieczerzy nie należało kłaść łyżek na stole ani wstawać od niego, dopóki wszyscy nie skończyli jedzenia, aby” chleb i jadło trzymało się domu, aby zachować zdrowie i życie”. Głód lub dostatek w zbliżającym się roku zależały też od tego, czy się na Wigilię najadło do syta. Jedno nakrycie na stole i miejsce przy nim należało zostawić wolne dla nieobecnego członka rodziny lub „duszyczki przybywającej z zaświatów” i tak się zachowywać, by jej „nie uprzedzić”.
Rec.2 : Anieli się w niebie cieszą,
Pasterze do szopki śpieszą,
hej nam, hej!
Opuścili swe bydlęta
a pobrali instrumenta,
hej nam, hej!
Do Betlejem gdy przybiegli,
szopę z wszystkich stron oblegli,
poustawiali się w szyki
i wzięli się do muzyki,
hej nam, hej!
Pastorałka (fragment staropolskiej kolędy ludowej z XVII wieku)
Zespół wokalny śpiewa kolędę My też pastuszkowie
Gospodarz czyta dalej o zwyczajach : Stół musiał być obowiązkowo nakryty białym płótnem- ma ono charakter modlitewny , wotywny. Źdżbło siana wyciągnięte spod obrusu: długi oznacza pomyślność, z kłosem trawy pannom zapowiada małżeństwo, mężatkom – kolejne dziecko. Po wieczerzy kręcono ze słomy powrósła i opasywano nimi drzewka owocowe „iżby lepiej rosły”, a w niektórych okolicach zaklinano urodzaj, mówiąc do jabłoni:” żebyście tak plonowaly, żebyście więcej jabłek niż liściów miały”. Wynoszono też resztki jadła koniom i bydłu, wierząc, że „bydłu, które takowe potrawy, w Wiliję warzone, jada, czarownice i guślarki zaszkodzić nie mogą”. Gospodarze, wychodząc przed dom, zapraszali na ucztę wróble albo wilka z lasu, a nieraz nawet mróz. Starano się nikogo nie pominąć i ze wszystkimi się godzić. Nie uprzątano też wigilijnego stołu, żeby nocą mogły się jeszcze przy nim pożywić przybyłe z zaświatów duchy krewnych. Przed wyjściem na Pasterkę zwaną też „północką” można było porozmawiać, pośpiewać kolędy. Przed północą radzono jednak nie wchodzić już do obory i stajni ani pod żadnym pozorem nie podsłuchiwać bydlątek rozmawiających w ten czas ludzkim głosem. O północy śpieszono na Pasterkę.
Rec.3 : (...)
Pasterze wstawajcie, witajcie Pana;
Pokłon Mu oddajcie, wziąwszy barana;
Skoczno Mu zagrajcie, głosy zaśpiewajcie zgodnymi.
(...)
Biegną więc w skoki, nabrawszy w troki
Jabłek, obwarzanków i gruszek;
Miodu praśnego, masła młodego,
Mleka i śmietany dzbanuszek:
(...)
Klęknąwszy, z darami serca oddali;
Stanąwszy parami na dudkach grali;
Potem się skłonili, do domu wrócili!
Rec.4 : (...)
A od wschodu trzej królowie, monarchowie,
Do Betlejem jadą, ofiary swe kładą;
Narodzonego witają;
Innym ochoty dodają; by się cieszyli.
Przyjmijże nas za Twe sługi, na wiek długi,
Jako Twych poddanych, Jezu Tobie danych:
Przyjmij i to, co dajemy,
Bo się więcej nie możemy; Czem Ci przysłużyć.
Zespół wokalny śpiewa kolędę W żłobie leży
Gospodarz – czyta dalej o zwyczajach : Świąteczna choinka nie była w dawnej Polsce znana, izby przystrajano gałęziami drzew iglastych. Przybijano je również do płotów i furtek, drzwi domów, stodół i obór. W niektórych okolicach nad stołem wigilijnym wieszano rozwidlony wierzchołek świerku, druciane koło lub słomiane tarcze. Ozdabiano je jabłkami, złoconymi orzechami, krążkami z barwionych opłatków, łańcuchami ze słomy oraz dużym kulistym „światem’ sklejonym z elementów wyciętych z opłatka. Dekorację taką nazywano podłaźniczką, sadem lub bożym drzewkiem. Podłaźniczka miała chronić domowników przed chorobami i złym urokiem, zapewniać dobrobyt, zgodę j miłość w rodzinie.
Choinka przyszła do Polski zaledwie sto lat temu, a razem z nią zwyczaj rozdawania podarków w wigilijny wieczór (dawniej robiono to w Nowy Rok). Przywieźli ją ze sobą pruscy osadnicy napływający masowo na ziemi polskie po rozbiorach. Na początku XIX wieku zadomowiła się ona w polskich domach, najpierw u mieszczan i szlachty, potem w zagrodach chłopskich.
Solowe wykonanie kolędy Zbigniewa Preisnera Całą noc padał śnieg (sł.- M. Hemar)
Rec.5 : Przy wigilijnym stole,
łamiąc opłatek święty
pomnijcie, że dzień ten radosny
w miłości jest poczęty.
Że jako mówi wam wszystkim
dawne, odwieczne orędzie,
z pierwszą na niebie gwiazdką,
Bóg w naszym domu zasiądzie.
Sercem Go przyjąć gorącym
na ścieżaj otworzyć wrota-
oto co czynić nam każe
Miłość, największa cnota.
Jan Kasprowicz – Przy wigilijnym stole
Gospodarz kończy czytać o zwyczajach : Jeśli dobrze spędzisz dzień wigilijny, czeka cię dobry rok. Jeśli zostawisz jakąś pracę na święta, to potem przez cały rok będzie Ci ona „źle wychodziła”. W noc wigilijną i sylwestrową każdy powinien coś policzyć- kołki w płocie, drewno, samochody na parkingu, itp.- jeśli wypadnie liczba parzysta, to dobry znak, nieparzysta- przeciwnie. Od Wigilii aż po Nowy Rok (wedle innych do Trzech Króli) nie wolno podejmować nowych prac (nawet robić swetra z nowego kłębka włóczki), nie wolno szyć wieczorami, bo wszystko się poplącze w gospodarstwie i w interesach.
Góralska kolęda z płyty- fragment, stopniowe wyciszenie (nie całkowicie), Uczeń mówi życzenia góralskie księdza biskupa Tadeusza Pieronka
Na scynści, na zdrowi,
na to Boże Narodzyni-
Byście byli zdrowi,
Weseli jak w niebie janieli
Cały rok.
By się wom kopiło, rodziło,
Dyślem do miasta obróciło
Byście mieli pełne skrzynie,
pełne pudła
I wom gospodyni przy piecu
nie schudła.
Byście mieli w kazdym kątku
Po dzieciątku,
A na piecu troje (...)
Tak to Boże dej...
KONIEC
W opracowaniu wykorzystano fragmenty następujących artykułów dotyczących zwyczajów wigilijnych : 1. Ogrodowska Barbara, Najpiękniejsza w świecie. Poradnik Domowy 1995 nr specjalny (grudzień) s.5-7
2. Sławińska Renata, Staropolskie willije. Poradnik Domowy 1994 nr specjalny (grudzień) s.2-3
3. Księga przesądów wigilijnych. Nowa Wieś 1996 nr 12 s.5
|